0000070222
Σειρά ντοκιμαντέρ η οποία, συνεπής στην προσπάθεια τηλεοπτικής αποκέντρωσης, ερευνά και προβάλλει άγνωστα θέματα από τη ζωή στη Βόρεια Ελλάδα. Το συγκεκριμένο επεισόδιο είναι αφιερωμένο στο χωριό Βελβεντό, της Κοζάνης.
Σαν σήμερα, στις 6 Νοεμβρίου του 1976 εγκαινιάστηκε η Υψηλή Γέφυρα των Σερβίων. Η Γέφυρα, μήκους 1372 μέτρων και πλάτους 13 ήταν η μεγαλύτερη, για τότε και για πολλά ακόμα χρόνια στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια αλλά και από τις μεγαλύτερες στην Ευρώπη. Η τεράστια αυτή γέφυρα έγινε για να ενώσει τις δυο όχθες της νεοδημιούργητης τότε τεχνητής λίμνης Πολυφύτου. Την πλευρά της Κοζάνης με την πλευρά των Σερβίων και στοίχησε 320 εκατομμύρια δραχμές. Ήταν μέρος ενός συνολικού έργου που αποτελούνταν από το Υδροηλεκτρικό φράγμα Πολυφύτου, τη λίμνη και τον Υδροηλεκτρικό Σταθμό (ΥΗΣ Πολυφύτου) παραγωγής Ενέργειας ισχύος 375 ΜW.
Τα εγκαίνια έγιναν με «τυμπανοκρουσίες» από τους τότε Υπουργούς Δημοσίων έργων Χριστόφορο Στράτο και Βορείου Ελλάδας Νικόλαο Μάρτη της Κυβέρνησης Κωνσταντίνου Καραμανλή.
Στον μακροσκελέστατο λόγο του ο Υπουργός και βιομήχανος, (Πειραϊκή Πατραϊκή για όσους δε θυμούνται), Χριστόφορος Στράτος αφού εξήρε τις τεχνικές ικανότητες της Ελληνικής Βιομηχανίας και έδωσε όλα τα τεχνικά στοιχεία του έργου αναλώθηκε κυρίως στα εγκώμια της Κυβέρνησης Καραμανλή που «παρά την οικονομική στενότητα της Χώρας κατάφερε και έφερε εις πέρας αυτό αλλά και πολλά άλλα έργα».
Ξέχασε όμως, προφανώς εσκεμμένα, ο κ. Υπουργός να αναφέρει έστω και μια λέξη για τους πραγματικούς δημιουργούς αυτών των έργων που δεν ήταν άλλοι από τους εργάτες και του τεχνίτες που δούλεψαν εκεί, τα μέλη της εργατικής τάξης που με τον δικό τους ιδρώτα και (στην κυριολεξία) το αίμα τους, «θεμελίωσαν» και κατασκεύασαν αυτά και όλα τα άλλα έργα.
«Ποιος έχτισε τη Θήβα την εφτάπυλη;
Στα βιβλία δε βρίσκεις παρά των βασιλιάδων τα ονόματα.
Oι βασιλιάδες κουβαλήσαν τ’ αγκωνάρια;
Kαι τη χιλιοκαταστρεμμένη Bαβυλώνα,
ποιος την ξανάχτισε τόσες φορές;
Σε τι χαμόσπιτα της Λίμας της χρυσόλαμπρης ζούσαν οι οικοδόμοι;
Tη νύχτα που το Σινικό Tείχος αποτελειώσαν, πού πήγανε οι χτίστες;
H μεγάλη Pώμη είναι γεμάτη αψίδες θριάμβου. Ποιος τις έστησε;
Πάνω σε ποιούς θριαμβεύσανε οι Kαίσαρες;
Tο Bυζάντιο το χιλιοτραγουδισμένο μόνο παλάτια είχε για τους κατοίκους του;
……………»
Ερωτήσεις ενός εργάτη που διαβάζει. Bertold Brecht. Απόδοση ποιήματος Μάριος Πλωρίτης
Δεν του περίσσεψε του κυρίου Υπουργού ούτε μια λέξη για να συλλυπηθεί έστω τους συγγενείς των εννιά εργατών που έχασαν τη ζωή τους, σφαγιασμένοι κανονικά από τη Χούντα και την εργοδοσία αφού δεν υπήρξαν ούτε τα στοιχειώδη μέτρα ασφάλειας. Δεν είπε ούτε μια κουβέντα στους συγγενείς, που ακόμα έψαχναν στο βούρκο της λίμνης να βρουν τα πτώματα των τριών εργατών που τόσο άδικα έπνιξε η ίδια η εργοδοσία. Ούτε λόγος φυσικά για τους δεκάδες ακρωτηριασμένους και σακατεμένους εργάτες που θα περνούσαν όλη την υπόλοιπη ζωή τους στον πόνο και στη στέρηση.
Η ζωή των εργατών μικρή αξία είχε για τον Βιομήχανο υπουργό κ. Στράτο και την Κυβέρνησή του, όσο είχε και για την προηγούμενη «εθνοσωτήριον Εθνικήν Κυβέρνησην» της Χούντας και τους παρατρεχάμενους βουλευτές και άλλους επισήμους που βρέθηκαν στα εγκαίνια.
Όμως η αλήθεια που δεν μπορεί να κρυφτεί αιώνια είναι ότι στο συγκεκριμένο σύμπλεγμα έργων θυσιάστηκαν από την εργοδοσία και τις κυβερνήσεις της εννέα εργάτες και τραυματίστηκαν πάνω από τριάντα.(*1) Πολλοί από αυτούς ακρωτηριάστηκαν ή έμειναν παράλυτοι για την υπόλοιπη ζωή τους. Θυσιάστηκαν για να θεμελιωθεί όχι μόνο η Γέφυρα και το Φράγμα αλλά ή ίδια η καπιταλιστική ανάπτυξη στη χώρα μας.
Το φράγμα Πολυφύτου
Οι εργασίες στο φράγμα άρχισαν ακόμα από το 1969 οπότε νωρίς-νωρίς (15 Φεβρουαρίου 1969) είχαμε ήδη και τον πρώτο νεκρό εργάτη! Νεκρός ο Βασιλαγιώργος Ευάγγελος, εργαζόμενος στην εταιρεία «ΓΕΩΕΡΕΥΝΑ». Η συγκεκριμένη Αθηναϊκή εταιρεία πραγματοποιούσε γεωτρήσεις μεταξύ των χωριών Ίμερα και πολυφύτου τα οποία βρίσκονται εκατέρωθεν του ποταμού Αλιάκμονα. Οι υπεύθυνοι της εταιρείας για να συντομεύσουν τις μετακινήσεις ανάμεσα στο ποτάμι κατασκεύασαν ένα αυτοσχέδιο τελεφερίκ με ένα βαγονέτο που το έβαλαν πάνω σε ένα συρματόσκοινο το οποίο ήταν δεμένο σε δύο πλατάνια. Ο ένας πλάτανος από την πλευρά του πολυφύτου και ο άλλος από την πλευρά των Ιμέρων. Και δεν τους έφτανε να μεταφέρουν μόνο εργαλεία με αυτή την πρωτόγονη και ανασφαλή κατασκευή αλλά μετέφεραν και τους εργάτες. Ο άτυχος εργαζόμενος προσπάθησε να αναρριχηθεί από το συρματόσχοινο όταν το βαγονέτο είχε κατακλυστεί από νερά αλλά αυτό ήταν αδύνατο γι αυτό και έπεσε στα ορμητικά νερά του Αλιάκμονα όπου βρήκε τραγικό θάνατο.
Οι υπεύθυνοι της Εταιρείας καταδικάστηκαν πρωτόδικα σε οχτώ μήνες φυλάκιση «εξαγοράσιμη προς 200 μεταλλικάς ημερησίως». Ασκήθηκε έφεση το πιο πιθανό να αθωώθηκαν όπως συνήθως συμβαίνει σ αυτές τις περιπτώσεις!
Το δεύτερο θύμα της εγκληματικής «αμέλειας» της εργοδοσίας ήταν ο Μύρος Γεώργιος του Νικολάου αγνώστων λοιπών στοιχείων που σκοτώθηκε στις 29 Ιουλίου του 1971. Το θύμα καταπλακώθηκε από βράχους όταν κατάπεσε η οροφή της σήραγγας στην οποία δούλευε. «Μικρή» λεπτομέρεια: Ενώ η διάνοιξη της σήραγγας είχε προχωρήσει σε βάθος δέκα μέτρων δεν είχαν τοποθετηθεί καθόλου υποστυλώματα!!! Στο κατηγορητήριο αναφέρεται ρητά ότι «ο υπεύθυνος μηχανικός του εργοταξίου δεν μερίμνησε, σε απόσταση 10 μέτρων, να τοποθετήσει υποστυλώματα και ήλους επί των τοιχωμάτων για να μην κατακρημνίζονται οι εκ των χωμάτων και λίθων όγκοι». Κι όμως το δικαστήριο αποφάσισε ότι ήταν αθώος….
Η θεμελίωση του Φράγματος από τον Παττακό και ο «εντιμότατος» στρατηγός Βασίλειος Καρδαμάκης
Δηλαδή πριν ακόμα θέσει ο «παρανοϊκός με το μυστρί» το «θεμέλιο λίθο», στο φράγμα «Β. Καρδαμάκη» όπως ονομάστηκε, είχαν σκοτωθεί ήδη δυο εργάτες! Δύο νέοι άνθρωποι. Δυο μήνες μετά τον τραγικό θάνατο του εργάτη Μύρου Γεώργιου, την 1η Οκτωβρίου του 1971, έγινε η θεμελίωση του φράγματος από τον αντιπρόεδρο της χουντικής Κυβέρνησης Στυλιανό Παττακό.
Ο Παττακός συνοδεύονταν από τον έτερο αντιπρόεδρο Σπύρο Μερκεζίνη, τον Υπουργό Εθνικής Οικονομίας Γ. Πεζόπουλο και από τρεις υφυπουργούς μεταξύ αυτών και ο συντοπίτης μας χουντικός υφυπουργός Κ.Δ Μακεδονίας Νικόλαος Γκαντώνας. Στη θεμελίωση επίσης παραβρέθηκαν οι πρεσβευτές της Γαλλίας και της Ελβετίας, διοικητές οργανισμών, ο μητροπολίτης Κοζάνης, ο Δήμαρχος Σερβίων Λαδιάς και Κοζάνης Πολυζούλης. Τον «πανηγυρικόν της ημέρας» εκφώνησε ο Υπουργός Πεζόπουλος και μετά έδωσε τον λόγο στον Παττακό. Φυσικά ούτε αυτοί, ούτε κανένας άλλος από τους ομιλητές που ακολούθησαν δεν ανέφερε ούτε κουβέντα για τους δυο σκοτωμένους εργάτες και γενικότερα για τη συμβολή των εργατών στα έργα που βρίσκονταν υπό κατασκευή.
Παραβρέθηκαν όμως και εκπρόσωποι του ελληνικού και ξένου κεφαλαίου μέσω των εταιρειών που δραστηριοποιούνταν στα εν λόγω έργα όπως και ο εντεταλμένος διευθυντής της Γαλλικής εταιρείας «ALSTHOM», που προμήθευε τον ηλεκτρομηχανολογικό εξοπλισμό, κ. Φεράν ο οποίος μάλιστα εκφώνησε και «πύρινο λόγο». Στο λόγο του ο κύριος Φεράν εκτός των άλλων ανέφερε για την καθοριστική συμβολή του Γαλλικού Κεφαλαίου στον εξηλεκτρισμό της Ελλάδας λέγοντας χαρακτηριστικά ότι: «Σε κάθε τρία ΚW ηλεκτρικής ισχύος που εγκαθίστανται στην Ελλάδα τα δύο είναι από Γαλλικές εταιρείες». Και δεν είχε άδικο, οι Γαλλικές εταιρείες και κυρίως η «ALSTHOM» ήταν παντού παρούσες. Στο Φράγμα πολυφύτου στο Αλιβέρι, στο Λαύριο, αλλά κυρίως στην Πτολεμαΐδα που τότε ξεκινούσαν στα γεμάτα τα ορυχεία και οι λιγνιτικοί σταθμοί (ΑΗΣ). Επίσης ο κύριος Φεράν προέβλεψε πως η Ελλάδα θα χρειαστεί πολύ ρεύμα λόγω της ραγδαίας εκβιομηχάνισης και πως οι ενεργειακοί πόροι της Χώρας δεν αρκούν γι αυτό χρειάζεται να κατασκευαστούν πυρηνικοί σταθμοί που θα δίνουν άφθονο ρεύμα. Προσφέρθηκε μάλιστα να αναλάβει αυτός και η εταιρεία του να τους κατασκευάσει φέρνοντας την τεχνογνωσία από τη Γαλλία που ήδη είχε μακρά πείρα σ αυτόν τον τομέα.
Και τέλος «συγκινημένος» όπως δήλωσε ο κ Φεράν, αναφέρθηκε στον φίλο του εκλιπόντα Διοικητή της ΔΕΗ, Στρατηγό Β. Καρδαμάκη: «Η τελετή αυτή είναι λίαν συγκινητική διότι μας φέρει εις την μνήμην το όνομα του μεγάλου στρατηγού Βασίλειου Καρδαμάκη του οποίου είχα την ευκαιρία προσωπικώς να εκτιμήσω, τας εξαιρετικάς ανθωπίνας ιδιότηττας ως και τα σχέδιά του δια τον εξηλεκτρισμόν της Χώρας»
Το φράγμα, όπως προαναφέραμε, αντί να πάρει τα ονόματα των αδικοχαμένων εργατών που έχασαν εκεί τη ζωή τους, πήρε το όνομα του εκλιπόντος πρώην διοικητού της ΔΕΗ, στρατηγού Βασίλειου Καρδαμάκη ο οποίος πέθανε τέσσερις μήνες πριν την θεμελίωση (4/6/1971), από καρδιακή προσβολή στο Ουλφ της Γερμανίας, κατά τη διάρκεια «υπηρεσιακού» ταξιδιού.
Ποιος ήταν όμως ο Β. Καρδαμάκης; Έλληνας στρατιωτικός, γεννήθηκε στο Ναύπλιο το 1900 και διετέλεσε αρχηγός ΓΕΣ από το 1959 έως το 1962 όπου εξαναγκάστηκε σε παραίτηση γιατί κατηγόρησε στελέχη της Ένωσης Κέντρου ως «αντεθνικά δρώντες». Ο Γεώργιος Παπανδρέου σε μια θυελλώδη συνεδρίαση της Βουλής ανέφερε οργισμένος: «Ποίος είσαι συ, στρατηγέ Καρδαμάκη, ανάξιε ηγέτα του στρατεύματος; (Φωναί εκ της Ενώσεως Κέντρου: Ανάξιος, ανάξιος). Ανάξιε ηγέτα του στρατεύματος, ο οποίος δύνασαι να συκοφαντής τους ηγέτας, τους πολιτικούς ηγέτας της Ενώσεως Κέντρου ως αντεθνικούς…»
Όμως άμεση ήταν η αντίδραση του αντιπροέδρου της Κυβέρνησης Παναγιώτη Κανελλόπουλου: «[…] Ο αρχηγός του ΓΕΣ Καρδαμάκης είναι εντιμότατος, γενναίος και εξαίρετος αξιωματικός τον οποίον ουδείς έχει το δικαίωμα να προσβάλη.»
«Γεναιότατος» πράγματι ο Καρδαμάκης ήταν αυτός που έκανε το πρώτο προξενιό, την Άνοιξη του 1963, της συνωμοτικής ομάδας των συνταγματαρχών με την Αμερικάνικη Κυβέρνηση μέσω του στρατιωτικού ακόλουθου της Αμερικάνικης Πρεσβείας συνταγματάρχη Μπάλντρι. Ο στρατηγός Καρδαμάκης ανέφερε ονομαστικά τους «αληθινά πατριώτες» αξιωματικούς που ηγούνταν της συνωμοσίας και ήταν ο αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Παπαδόπουλος, ο συνταγματάρχης Αλέξανδρος Χατζηπέτρος και ο ταξίαρχος Οδυσσέας Αγγελής!!!
Η κυβέρνηση Κένεντι δεν συμφώνησε εκείνη τη χρονική στιγμή για την επιβολή μιας δικτατορίας στην Ελλάδα αλλά φρόντισε να προωθήσει τους επίδοξους πραξικοπηματίες σε «θέσεις κλειδιά» του στρατεύματος! Στις παραμονές του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου 1967 οι προαναφερθέντες τρεις στρατιωτικοί της συνωμοτικής ομάδας έχουν προωθηθεί σε καίριες θέσεις. Ο Γ. Παπαδόπουλος έχει διοριστεί στο Γ’ Επιτελικό Γραφείο του ΓΕΣ. Ο Αγγελής είναι υπαρχηγός ΓΕΕΘΑ και ο Χατζηπέτρος είναι διοικητής της βάσης δοκιμών πυραύλων του ΝΑΤΟ στην Κρήτη. Άρα το προξενιό του Καρδαμάκη πέτυχε και οι Αμερικάνοι ήταν σε πλήρη γνώση και συνεννόηση με τη Χούντα των Συνταγματαρχών που τελικά αποδείχτηκαν «πιο ικανοί» από τους στρατηγούς.
Τέλος το όνομα του «γενναίου πατριώτη», «εξαίρετου» και προπαντός «εντιμότατου» τέως αρχηγού ΓΕΣ και τέως διοικητού της ΔΕΗ, στρατηγό Βασίλειο Καρδαμάκη, το συναντάμε στα μέσα του 1977 σε έρευνα που έκανε για τα σκάνδαλα της επταετίας ο εφέτης κ. Λογοθέτης.
Στην έρευνα αυτή αποκαλύφτηκε ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα που έγινε κατά τη διάρκεια της Χούντας. Συγκεκριμένα: «αποδεικνύεται ότι ο χουντικός διοικητής της ΔΕΗ στρατηγός Καρδαμάκης υπέγραψε κατά τη διάρκεια της θητείας του σκανδαλώδεις συμβάσεις με τη Γαλλική εταιρεία «ALSTHOM» οι οποίες ζημίωσαν το Ελληνικό δημόσιο κατά 1.350.000 δραχμές.»
«Ο Καρδαμάκης υπέγραψε, πέρα από κάθε κανονισμό, με τη Γαλλική εταιρεία «ALSTHOM», την κατασκευή των τριών ατμοηλεκτρικών μονάδων της Μεγαλοπόλεως, μιας του Αλιβερίου, της Πτολεμαΐδας, του Λαυρίου, τριών του Πολυφύτου και δυο της Καρδιάς. Η ανάθεση των έργων έγινε παρά το γεγονός ότι η Γαλλική εταιρεία σε δυο περιπτώσεις ανακηρύχτηκε τρίτος μειοδότης ενώ σε όλες τις άλλες περιπτώσεις δεν έγινε καν μειοδοτικός διαγωνισμός» Με το πόρισμα του κ. Λογοθέτη ζητείται η δίωξη των κληρονόμων του Καρδαμάκη…..
Έτσι ο στρατηγός Καρδαμάκης «τίμησε» πρώτα απ όλα τη Χουντική Κυβέρνηση, όλα τα μέλη της οποίας εμπλέκονται σε σκάνδαλα(*2), παρά του αντιθέτου, που υποστηρίζουν ακόμα και σήμερα οι νοσταλγοί της «επάρατου». Και δεύτερον «τίμησε υπέρ του δέοντος» την Ελληνογαλλική φιλία. Δεν είναι τυχαίο ότι κατά τη θεμελίωση του φράγματος ο εκπρόσωπος της «ALSTHOM» ανάλωσε τη μισή του ομιλία για να εκθειάσει τα προσόντα του στρατηγού. Πιθανά αν ζούσε λίγο ακόμα ο Καρδαμάκης να μας φύτευαν, μαζί με τον φίλο του Φεράν, και μερικούς πυρηνικούς αντιδραστήρες ανεβάζοντας έτσι κατακόρυφα και τις «αποταμιεύσεις» στις ατομικές τους περιουσίες….
Και η σφαγή της εργατιάς συνεχίζεται
Στις 8 Νοεμβρίου 1973 σκοτώνεται ο Χρυσαφόπουλος Ιωάννης, 24 ετών εκ Μαράθου Ευρυτανίας, βοηθός τεχνίτη. Το δυστύχημα έγινε στο Φράγμα όπου το Θύμα εργαζόταν στο Συνεργείο Αυτοκινήτων και σε εργασία επισκευής ελαστικού εκσφενδονίστηκε η μεταλλική ασφάλεια και τον Χτύπησε στο κεφάλι. Μαζί του τραυματίστηκε σοβαρά στο πρόσωπο και ο Βακρατσάς Κων/νος από τη Λευκοπηγή Κοζάνης
Το μοιραίο κρις κραφτ
Στις 1 Ιουλίου του 1974 γίνεται στη λίμνη ένα πολύνεκρο εργατικό δυστύχημα όταν ανατρέπεται βάρκα που μεταφέρει 7 εργάτες. Οι 4 διασώθηκαν αλλά οι 3 πνίγηκαν χωρίς να βρεθούν ποτέ τα πτώματά τους.
Συγκεκριμένα: Τη Δευτέρα 1 Ιουλίου του 1974 και ώρα 6,30 το απόγευμα ανατράπηκε ένα «κρις κραφτ» που μετέφερε εργάτες της κοινοπραξίας «ΞΕΚΤΕ-Σκαπανεύς». Το ναυάγιο έγινε κοντά στην υπό κατασκευή υψηλή γέφυρα Σερβίων και 300 μέτρα από την ακτή στην πλευρά των Σερβίων. Μόλις αντιλήφθησαν από την ακτή το ναυάγιο έσπευσε με τη λέμβο «ΙΟΝΙΟΣ» ο πατέρας του χειριστού του μοιραίου κρις κραφτ Στυλιανός Βλατάκης και περισυνέλεξε τους 3 διασωθέντες, Αθανάσιο Γερογιάννη, Ιωάννη Μακρίδη και Αντώνιο Κυριακάκη. Ο χειριστής του κρις κραφτ Λάμπρος Βλατάκης βγήκε κολυμπώντας στην Ακτή.
Νεκροί είναι:
1) Καλίτσιος Κων/νος 60 χρονών από τα Κρανίδια που δούλευε ως φύλακας
2) Λαμπρόπουλος Παρασκευάς από τον Κρόκο 32 χρονών τεχνίτης ξυλοτύπων
3) Μπογιατζής Απόστολος από τα Γιαννιτσά 25 χρονών μονταδόρος
Διενεργήθηκαν έρευνες με ελικόπτερα, λέμβους και βατραχανθρώπους από τα ΛΟΚ αλλά δεν βρέθηκαν πουθενά τα πτώματα. Το μοιραίο κρις κραφτ βρέθηκε αλλά δεν ανασύρθηκε ποτέ. Στη δίκη οι δικηγόροι της πολιτικής αγωγής κατήγγειλαν ότι εσκεμμένα δεν ανασύρθηκε για να μην αποδειχτεί ότι το κρις κραφτ ήταν δυο θέσεων αφού οι κατηγορούμενοι είχαν φροντίσει να προμηθευτούν από το λιμεναρχείο Πατρών ένα έγγραφο που «πιστοποιούσε» ότι το κρις κραφτ ήταν 6 θέσεων..
Εγκληματικές είναι οι ευθύνες της εργοδοσίας αφού:
- Το συγκεκριμένο κρις κράφτ ήταν χωρητικότητας 2 ατόμων και επιβιβάστηκαν 7!!!
- Το κρις κραφτ αυτό ήταν μόνο για τα διευθυντικά στελέχη και για τη μεταφορά των εργατών υπήρχε άλλη λέμβος χωρητικότητας 25 ατόμων αλλά έβαζε νερά όπως είπαν αργότερα
- Ο χειριστής του κρις κραφτ Λάμπρος Βλατάκης, ήταν χειριστής γερανού παρόλα αυτά επεσήμανε πως τα άτομα είναι πάρα πολλά και υπάρχει κίνδυνος αλλά ο διευθυντής της κοινοπραξία Αθανάσιος Γερογιάννης που ήταν ένας από τους 3 διασωθέντες επέμενε να μπουν
- Μέχρι τη στιγμή του ναυαγίου ο μόνος που ήξερε και οδηγούσε το μοιραίο κρις κραφτ ήταν ο Αντώνης Αλεξανδράκης μηχανικός υπεύθυνος έργου
- Ο διευθυντής της κοινοπραξία Αθανάσιος Γερογιάννης μετά τη διάσωσή του εξαφανίστηκε μαζί με τον υπεύθυνο έργου μηχανικό Αντώνη Αλεξανδράκη και αναζητούντο από την αστυνομία για να καταθέσουν. Εμφανίστηκαν στην αστυνομία μετά από δυο ημέρες και αντιμετώπισαν και οι δυο την κατηγορία της «ανθρωποκτονίας εξ αμελείας κατά συρροήν»
Στη Δίκη που έγινε στις 3/12/1974 στο τριμελές πλημμελειοδικείο Κοζάνης οι κατηγορούμενοι καταδικάστηκαν σε διετή φυλάκιση και άσκησαν έφεση.
Λίγες ημέρες μετά το τραγικό ναυάγιο σκοτώνεται σε εργοτάξιο της ΔΕΗ, στο φράγμα ο Χρήστος Κοντούλης όταν πέφτει από οροφή παραπήγματος ύψους 30 μέτρων.
Στις 25 Απριλίου το 1975 σκοτώνεται ο Βελόπουλος Δημήτριος, ετών 28 από την Πτολεμαΐδα, χειριστής μηχανημάτων. Σκοτώθηκε στην κατασκευή της ψηλής γέφυρας Σερβίων όταν στην προσπάθειά του να φορτώσει σε φορτηγό προκατασκευασμένο καλούπι που μετέφερε με τελεφερίκ του ξέφυγε κι έπεσε πάνω στο φορτηγό και τον σκότωσε. Ο Δημήτρης Βελόπουλος συμμετείχε στη διάσωση των 3 από το μοιραίο κρις κραφτ.
Κοζάνη 6/11/2017
Στέφανος Πράσσος
Αφιερώνεται στη μνήμη των αδικοσκοτωμένων εργατών που έχασαν τη ζωή τους στον αγώνα για το μεροκάματο και μια πιο αξιοπρεπή ζωή.
Τα στοιχεία είναι από την ημερήσια εφημερίδα της Κοζάνης «Θάρρος» και θέλω για άλλη μια φορά να ευχαριστήσω τον εκδότη και τους εργαζόμενους της εφημερίδας που μου επέτρεψαν την πρόσβαση στα αρχεία τους
(*1) σ.σ Τα στοιχεία αυτά δίνονται με βάση τις δημοσιεύσεις στον τοπικό τύπο. Σίγουρα όμως οι τραυματίες ίσως και οι νεκροί να είναι πολλοί περισσότεροι γιατί προφανώς με διαταγή της Χούντας δεν δίνονταν τα εργατικά ατυχήματα ούτε τα δυστυχήματα στον Τύπο. Συγκεκριμένα οι δύο πρώτοι νεκροί εργάτες δεν ανακοινώθηκαν στον Τύπο στο χρόνο του δυστυχήματος αλλά τους συναντάμε δυο χρόνια αργότερα στο δικαστικό ρεπορτάζ!
(*2) Περισσότερα για την «τιμιότητα και το ήθος» των Χουντικών αξιωματικών μπορείτε να βρείτε στο αποκαλυπτικότατο βιβλίο του Διονύση Ελευθεράτου, «Λαμόγια στο Χακί» από τις εκδόσεις «ΤΟΠΟΣ»
ΠΗΓΗ: kokinokamini.blogspot.gr
Αρετή Χονδρογιάννη – Μετόκη
Δρ. Αρχαιολόγος
Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού
Λ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων
Κεντρικό θέμα της σημερινής μας ομιλίας αποτελεί η παρουσίαση της ανασκαφής της Λάβας, που έγινε το 2010. Στη συνέχεια, θα προβληθεί μια σειρά αρχαιολογικών ευρημάτων και πληροφοριών που προέκυψαν από την μέχρι τώρα ανασκαφική και επιφανειακή έρευνα στην ευρύτερη περιοχή Σερβίων και θα επιχειρηθεί μια πρώτη σύνθεση του συνόλου των δεδομένων, με έμφαση κυρίως στα τοπογραφικά στοιχεία.
[Σημειώνεται ότι οι ανασκαφές που παρουσιάζονται, ανακοινώθηκαν και θα δημοσιευτούν στα Πρακτικά του 24ου τόμου της ετήσιας Αρχαιολογικής Συνάντησης με θέμα «Το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και Θράκη», που διοργανώνεται στη Θεσσαλονίκη από το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού σε συνεργασία με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ενώ μια συνολική εικόνα της αρχαιολογικής έρευνας στην περιοχή της κοιλάδας του μέσου ρου του Αλιάκμονα δίνεται στον τόμο της εικοσαετίας.]
Η ανασκαφή στη θέση Κασιάνη της Λάβας
Η ανασκαφή της Λάβας, παρά το γεγονός ότι διερεύνησε κυρίως κατεστραμμένες αρχαιολογικές επιχώσεις, λόγω της παλιότερης ισοπέδωσης του λόφου από τους ιδιοκτήτες των αγροτεμαχίων, αποτελεί μια από τις σημαντικότερες αρχαιολογικές εργασίες στην περιοχή, δεδομένης της γεωγραφικής της θέσης πάνω στο φυσικό πέρασμα που συνδέει διαχρονικά τη Θεσσαλία με τη Δυτική Μακεδονία. Ένα πέρασμα ιδιαίτερης στρατηγικής σημασίας που κατά τους ιστορικούς χρόνους διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη και τελική έκβαση σημαντικών ιστορικών γεγονότων, τοπικού ή πανελλαδικού χαρακτήρα. Η μεγάλη σημασία του και κατά την Προϊστορική Εποχή, για τη μετακίνηση φυλετικών ομάδων και τη διάδοση πολιτισμικών στοιχείων, θεωρείται αυτονόητη από τους μελετητές, με βάση και τις πολιτισμικές ομοιότητες που παρατηρούνται μεταξύ των δύο αυτών όμορων περιοχών, ωστόσο παραμένει εν πολλοίς σε θεωρητικό επίπεδο, λόγω της έλλειψης αρχαιολογικών δεδομένων από τη συγκεκριμένη περιοχή. Το επιστημονικό αυτό κενό, παράλληλα με το σωστικό έργο της Εφορείας μας, επιχειρήσαμε να καλύψουμε με την ανασκαφική και επιφανειακή έρευνα των δύο τελευταίων ετών στη Λάβα και τη γύρω περιοχή, με αποτελέσματα αρκετά διαφωτιστικά, παρά το γεγονός ότι η έρευνα δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί.
Ο οικισμός στη θέση Κασιάνη εντοπίστηκε το 1998, κατά τη διάρκεια αυτοψίας που έγινε στην περιοχή, για την επέκταση του λιγνιτωρυχείου της Εταιρείας ΛΑΡΚΟ. Πρόκειται για χαμηλό λόφο, σε υψόμετρο 950μ., ο οποίος διαμορφώνεται σε πλατώματα. Σύμφωνα με τα ευρήματα, κατοικήθηκε κατά την Αρχαιότερη Νεολιθική (6500-6000π.Χ.), την Πρώιμη Εποχή Χαλκού (3000-2000π.Χ.) και τους Ελληνιστικούς χρόνους (300-100π.Χ.).
Το επιφανειακό υλικό του καλύπτει 5 στρέμματα περίπου, περιοχή που εξαιρέθηκε καταρχάς από τις εκσκαφές του ορυχείου, καθόσον μάλιστα βρισκόταν στα όριά του, με τη σύμφωνη γνώμη και της Εταιρείας. Ωστόσο, το καλοκαίρι του 2010, μετά από ενημέρωση των υπευθύνων της ΛΑΡΚΟ πως η θέση κινδύνευε με άμεση κατάρρευση, ενόψει και των βροχών του επερχόμενου χειμώνα, κρίθηκε σκόπιμο να ανασκαφεί.
Η ανασκαφή πραγματοποιήθηκε στο διάστημα Σεπτεμβρίου – Δεκεμβρίου του 2010 με χρηματοδότηση της ΛΑΡΚΟ. Aνασκάφηκε έκταση ενός στρέμματος περίπου, ενώ μια μεγάλη περιοχή γύρω από τον οικισμό διερευνήθηκε, χωρίς αποτελέσματα, με επιφανειακή έρευνα αλλά και με τομές που έγιναν με εκσκαφικό μηχάνημα και αποσκοπούσαν στον εντοπισμό μη ορατών επιφανειακά αρχαιοτήτων, όπως τα νεκροταφεία.
Στο κορυφαίο πλάτωμα του λόφου, στην περιοχή διασποράς του επιφανειακού υλικού, ορίστηκαν περίπου 212 τομές, πλευράς 5μ. Από αυτές επιλέχθηκαν καταρχήν για ανασκαφή οι 22, οι οποίες και κατανεμήθηκαν με τρόπο ώστε να καλύπτεται όλη η έκταση, με στόχο την όσο το δυνατόν συντομότερη απόκτηση συνολικών ανασκαφικών δεδομένων. Σε επόμενη φάση ανοίχτηκαν άλλες 11 τομές, σε περιοχές που παρατηρήθηκε συγκέντρωση υλικού.
Από την περιοχή αυτή προέκυψαν τα παρακάτω:
Στην κορυφή διαπιστώθηκε παντελής απουσία αρχαιολογικού στρώματος, με τα μοναδικά ευρήματα να προκύπτουν από ένα επίμηκες ταφροειδές όρυγμα, πιθανόν φυσικό, και ένα λάκκο ανοιγμένο στο εσωτερικό του. Από τη συγκεκριμένη τομή συλλέχθηκε αρκετή ποσότητα τροχήλατης κεραμικής, λίγα όστρακα χειροποίητων αγγείων, ελάχιστα οστά ζώων και κάποια μικροευρήματα. Τα ευρήματα χρονολογούν τη συγκέντρωση στην Ελληνιστική Εποχή και την Εποχή του Χαλκού.
Αρχαιολογική επίχωση των ίδιων εποχών εντοπίστηκε και σε τρεις από τις τομές της δυτικής πλαγιάς. Στη μία περίπτωση, σε δύο ρηχούς λάκκους που σχηματίζονται ανάμεσα σε μεγάλους λίθους του φυσικού, βρέθηκε μια συγκέντρωση κεραμίδων στέγης και κεραμικής, ενώ παρόμοιο ήταν και το περιεχόμενο ενός λάκκου που εμφανίστηκε στη γωνία της δυτικότερης από τις τομές. Ανάμεσα στα ευρήματα, μια σιδερένια αιχμή δόρατος και ένα όστρακο με μολύβδινο σύνδεσμο, ένδειξη συντήρησης των αγγείων κατά την Ελληνιστική Εποχή. Στη νοτιότερη ερευνημένη τομή και σε ένα πλατύ ταφροειδές φυσικό κοίλωμα του εδάφους, αναγνωρίστηκαν επιπλέον και αρκετά όστρακα της Νεολιθικής Εποχής. Ωστόσο, η επίχωση εδώ ήταν έντονα διαταραγμένη από νεότερες επεμβάσεις στο χώρο, οι οποίες και είχαν καταστρέψει τα αρχαιολογικά στρώματα. Ανάμεσα στα ευρήματα, κάποια σιδερένια αντικείμενα και ένα πήλινο ζωόμορφο ειδώλιο.
Στην ανατολική πλαγιά του λόφου εντοπίστηκε αρχαιολογική επίχωση σε όλες σχεδόν τις τομές, ωστόσο στις περισσότερες από αυτές επρόκειτο για διαταραγμένα στρώματα. Η επίχωση εμφάνιζε μορφή δύο στενών ζωνών που περιέτρεχαν το λόφο, εικόνα που σε συνδυασμό με την πληροφορία κατοίκων για ισοπέδωση του χώρου κατά τη δεκαετία του ’60, καθιστά βέβαιη την υπόθεση πως σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις πρόκειται για τα μπάζα της συγκεκριμένης ενέργειας. Από τις τομές αυτές προέρχεται κεραμική όλων των προαναφερθέντων χρονικών περιόδων και λίγα σιδερένια αντικείμενα.
Με το βόρειο άκρο της εξωτερικής ζώνης συνδέεται και μια εκτεταμένη συγκέντρωση κομματιών ψημένου πηλού, η οποία εντοπίστηκε με την έναρξη σχεδόν της ανασκαφής βορειοανατολικά της περιοχής διασποράς του επιφανειακού υλικού, και ερμηνεύτηκε αρχικά ως αδιατάρακτο πασσαλόπηκτο κτίσμα. Τα ευρήματα ήταν ελάχιστα τροχήλατα όστρακα, δύο σιδερένια αντικείμενα και πολλά κομμάτια κεραμίδων στέγης. Η σύνδεση των καταλοίπων με κάποιο διαλυμένο κτίσμα των ελληνιστικών χρόνων, θα πρέπει να θεωρηθεί βέβαιη.
Σε μία από τις τομές του ανατολικού πλατώματος εντοπίστηκε αδιατάρακτη αρχαιολογική επίχωση, η μοναδική της ανασκαφής, και ως εκ τούτου, το σημαντικότερο ανασκαφικό εύρημα. Πρόκειται για ένα στρώμα πάχους 25εκ. και σωζόμενης έκτασης 15τ.μ. περίπου, το οποίο εντοπίζεται αμέσως πάνω από το φυσικό και χρονολογικά ανάγεται στην Αρχαιότερη Νεολιθική. Η υπόθεση να συνδέεται με κάποιο κτίσμα της περιόδου δεν επιβεβαιώθηκε, ενώ η έρευνα στις όμορες τομές δεν απέδωσε ανάλογα ευρήματα. Τα ευρήματα του στρώματος αποτελούν μεγάλη ποσότητα κεραμικής και κάποια μικροευρήματα, όπως τρία εργαλεία πυριτόλιθου και ένα πήλινο πηνίο, αντικείμενο που μπορεί να συνδεθεί με την υφαντική τέχνη.
Έξω και νότια της περιοχής διασποράς του επιφανειακού υλικού αποκαλύφθηκε και ανασκάφηκε μικρός λάκκος γεμάτος με κομμάτια ψημένου πηλού, από κάποια καμένη πηλοκατασκευή. Σύμφωνα με τα ευρήματα, ανάγεται στην Ελληνιστική Εποχή. Η αποκάλυψή του οδήγησε στον ορισμό και την ανασκαφή άλλων 14 τομών στο νότιο πλάτωμα, περιοχή χωρίς επιφανειακό υλικό. Το μοναδικό εύρημα ήταν ένα πιθάρι που βρέθηκε στη θέση του, σε λάκκο ανοιγμένο στο φυσικό, σε όμορη με το λάκκο τομή, βεβαιώνοντας την ύπαρξη στο χώρο αυτό μιας περιοχής δραστηριότητας των ελληνιστικών χρόνων. Η ύπαρξη κι άλλων παρόμοιων κατασκευών αλλά και κτισμάτων στον άμεσο περίγυρό τους είναι πιθανή, η κατάσταση διατήρησης όμως του πιθαριού αλλά και το σύνολο των δεδομένων της περιοχής υποδηλώνουν έντονη διάβρωση του χώρου και ολοκληρωτική διάλυση των υπέργειων τουλάχιστο κατασκευών.
Η κεραμική της θέσης, στην οποία βασίζεται και η χρονολόγηση των περιόδων χρήσης της, που αναμένεται να προσδιοριστούν ακριβέστερα από τις ραδιοχρονολογήσεις δειγμάτων άνθρακα που στάλθηκαν στο Εργαστήριο Αρχαιομετρίας ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος», εμφανίζει τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
Η τροχήλατη ανήκει σε αγγεία χαρακτηριστικά των ελληνιστικών χρόνων, όπως σκυφίδια, πινάκια, αμφορείς, οινοχόες, κάνθαροι και υδρίες.
Στην ίδια περίοδο ανήκουν και οι 22 αγνύθες (υφαντικά βάρη) που βρέθηκαν διάσπαρτες στις τομές, υποδηλώνοντας ενασχόληση των κατοίκων με την υφαντική τέχνη.
Η χειροποίητη κεραμική είναι μονόχρωμη και ανάγεται σε δύο περιόδους, την Αρχαιότερη Νεολιθική και την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού.
Στην Αρχαιότερη Νεολιθική ανήκουν αγγεία καστανόγκριζα, με λεπτά τοιχώματα, καμπύλα προφίλ, ελαφρώς εξέχοντα χείλη και βάσεις δακτυλιόσχημες, δισκόσχημες ή κωνικές. Δεν διαπιστώθηκαν λαβές, ενώ η μοναδική διακόσμηση είναι η εμπίεστη (μικρές βαθύνσεις πάνω στον ωμό πηλό, με εργαλείο ή με τα δάχτυλα).
Στην Πρώιμη Εποχή Χαλκού ανήκουν αγγεία με πιο χοντρά τοιχώματα, κατασκευασμένα από διαφορετικό πηλό. Τα αγγεία έχουν επιφάνειες καστανόγκριζες έως καστανοκόκκινες, καμπύλα προφίλ και επίπεδες βάσεις, ενώ φέρουν και λαβές διάφορων τύπων. Ένα όστρακο φέρει πλαστική διακοσμητική ταινία με εμπιέσεις.
Ιδιαίτερη μνεία, σε σχέση με την κεραμική, θα πρέπει να γίνει για τα διάτρητα όστρακα. Ανήκουν σε μικρά χειροποίητα αγγεία, με διάτρητα τοιχώματα ή/και βάσεις, που μοιάζουν με σουρωτήρια. Χρονολογικά φαίνεται να εντάσσονται στην Πρώιμη Εποχή Χαλκού. Στη βιβλιογραφία τα αγγεία αυτά συνδέονται με μια ποικιλία χρήσεων, χωρίς καμιά από αυτές να γίνεται απόλυτα αποδεκτή από την έρευνα. Προς το παρόν, το μόνο βέβαιο είναι ότι πρόκειται για σκεύη ειδικής χρήσης, που κατασκευάζονταν στους οικισμούς σε περιορισμένο αριθμό. Η μελέτη τους σε συνδυασμό με χημικές αναλύσεις που θα πρέπει να γίνουν, πιθανόν να δώσει σύντομα μια πειστικότερη ερμηνεία για τη χρήση τους όχι μόνο στον οικισμό της Λάβας, κατά την 3η χιλιετία π.Χ., αλλά και σε άλλους προϊστορικούς οικισμούς.
Στην ίδια εποχή φαίνεται να ανήκουν επίσης και τα λιγοστά τριπτά εργαλεία της θέσης, πελέκεις, αξίνες και σμίλες.
Από τα εναπομείναντα τμήματα αδιατάρακτης επίχωσης, υποδηλώνεται μια χωρική κατανομή των περιόδων χρήσης του χώρου, σύμφωνα με την οποία ο οικισμός της Αρχαιότερης Νεολιθικής καταλάμβανε μικρό τμήμα της ανατολικής πλαγιάς του λόφου, ο οικισμός της Πρώιμης Εποχής Χαλκού το κεντρικό τμήμα και αυτός της Ελληνιστικής Εποχής το κορυφαίο και νότιο πλάτωμα. Τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της θέσης μαρτυρούν κατασκευή ελαφριών κτισμάτων κατά την Προϊστορική Εποχή, με βασικό υλικό κατασκευής το ξύλο, ίσως με επάλειψη λεπτού στρώματος πηλού, και λιθόκτιστα ή με λίθινα θεμέλια και πασσαλόπηκτη ανωδομή στην Ελληνιστική Εποχή.
Η ιδιαίτερη σημασία της ανασκαφής της Λάβας έγκειται κυρίως στο γεγονός του εντοπισμού στη συγκεκριμένη γεωγραφική θέση ενός οικισμού της Αρχαιότερης Νεολιθικής, καθώς όχι μόνο πρόκειται για το μοναδικό μέχρι τώρα εντοπισμένο οικισμό της περιόδου σε τόσο ψηλό υψόμετρο (950μ.), στον ελλαδικό χώρο, εάν εξαιρέσει κανείς κάποιες ενδείξεις σύγχρονης κατοίκησης στη Σαμαρίνα, στα 1600μ. περίπου (περιοχή που διερευνάται από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και τον καθηγητή κ. Ν. Ευστρατίου), αλλά και γιατί αυτός βρίσκεται πάνω στο μοναδικό φυσικό πέρασμα που ενώνει διαχρονικά τη Θεσσαλία με τη Δυτική Μακεδονία. Η παρουσία του θα μπορούσε να συνδεθεί και να ερμηνευτεί σε σχέση όχι μόνο με την οικονομία του οικισμού, αλλά και με τα περάσματα και τη σημασία τους στην κοινωνική και οικονομική ζωή της περιοχής, κατά τη Νεολιθική Εποχή, αλλά και κατά την επόμενη περίοδο χρήσης του, την Εποχή Χαλκού.
Ενδιαφέρουσα είναι επίσης, η ασυνήθιστη για την περιοχή επιλογή ενός ψηλού λόφου για την ίδρυση του οικισμού της Αρχαιότερης Νεολιθικής, καθώς την περίοδο αυτή προτιμώνται χαμηλότερες και πιο ανοιχτές περιοχές, όπως και το γεγονός της επιλογής κατά την Πρώιμη Εποχή Χαλκού, πιθανόν για παρόμοιους λόγους, μιας θέσης που είχε ξανακατοικηθεί κατά την Αρχαιότερη Νεολιθική.
Αντίθετα, ο οικισμός της Ελληνιστικής Εποχής αποτελεί τυπικό δείγμα της περιόδου, καθώς αναπτύσσεται πάνω σε φυσικά οχυρό λόφο που διαμορφώνεται σε πλατώματα.
Ο χαρακτήρας των ορεινών αυτών οικισμών της Λάβας δεν μπορεί προς το παρόν να προσδιοριστεί με ασφάλεια, ωστόσο σημαντική παραμένει η διαπίστωση της διαχρονικής κατοίκησης της συγκεκριμένης θέσης, πιθανόν λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της, καθώς και του ασυνήθιστου συνδυασμού χρονικών περιόδων χρήσης.
Μαζί μου στην ανασκαφή εργάστηκαν οι αρχαιολόγοι Σ. Αθανασίου, Α. Καλούδη, Ε. Καπουκρανίδου, Μ. Μαρινάκη, Π. Τορουνίδου, έχοντας στην ευθύνη τους την άμεση επίβλεψη των τομών και την καθημερινή συγγραφή ανασκαφικού ημερολογίου, ενώ με ανάλογες εργασίες ασχολήθηκε και ο φοιτητής αρχαιολογίας Ι. Θάνος. Τα σχέδια της ανασκαφής έκαναν οι σχεδιάστριες Ά. Κουφαλέξη, Ι. Παπαμάρκου, Ε. Τέλλιου, Σ. Τζικανούλα, Π. Φούτσιου και Χ. Χονδρογιάννη. Την ευθύνη των εργασιών στο Μουσείο όπως και την καταγραφή των ευρημάτων είχε η αρχαιολόγος Ά. Κλημάντου, ενώ την επίβλεψη των σχεδίων και το συνολικό σχέδιο της ανασκαφής η σχεδιάστρια Θ. Βακουφτσή. Το πλύσιμο της κεραμικής έκαναν οι ειδικευμένοι εργάτες Χ. Μαργαρίτης και Σ. Μαυροδήμος με εργάτριες της ανασκαφής, τη συντήρηση των ευρημάτων η συντηρήτρια Κ. Γκαραλιού, τη σχεδίαση των αντικειμένων ο σχεδιαστής Δ. Γκουλιάφας και την ψηφιοποίηση των δεδομένων η Α. Μετόκη. Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε τη συνεισφορά του μόνιμου και έκτακτου διοικητικού προσωπικού της Λ΄ ΕΠΚΑ, Κ. Μετόκη και Β. Τσεγγενέ, καθώς και της προϊσταμένης της Εφορείας Γ. Καραμήτρου – Μεντεσίδη, στην οποία οφείλονται και οι αρχικές επαφές με την Εταιρεία.
Σημαντική από την έναρξη της ανασκαφής και καθ’ όλη τη διάρκειά της ήταν η βοήθεια που μας παρείχε η Εταιρεία ΛΑΡΚΟ, καθώς στο προσωπικό και τους προϊσταμένους της οφείλονται σημαντικές εργασίες όπως η τοπογράφηση του χώρου, η τοποθέτηση κανάβου, η κατασκευή στεγάστρου, η παραχώρηση αποθηκευτικών χώρων και μεταφορικού μέσου, η μεταφορά νερού για τη χρήση νεροκόσκινου και πολλά άλλα. Για όλα αυτά ευχαριστούμε θερμά τον διευθυντή μεταλλείων Κ. Χριστόπουλο, τον διευθυντή του ορυχείου Θ. Μακρυδήμα, τον γεωλόγο Α. Αποστολίκα, τον λογιστή Σ. Ξάνθη, την τοπογράφο Κ. Παπαδημητρίου και τον άμεσο συνεργάτη της ανασκαφής Σ. Φουντούλη. Ευχαριστούμε επίσης το Δήμο Σερβίων και τον αντιδήμαρχο Χ. Τζικανούλα, για τη διάθεση μεταφορικού μέσου για τη μεταφορά των εργαλείων στο χώρο της ανασκαφής.
Μετά ένα χρόνο, η επίσκεψή μας στο χώρο κατέγραψε απλά την καταστροφή του, δικαιώνοντας τελικά την ανησυχία των υπευθύνων της ΛΑΡΚΟ, αλλά και την απόφαση διενέργειας άμεσης ανασκαφικής έρευνας, παρά τις αναμενόμενες δυσμενείς καιρικές συνθήκες, λόγω κυρίως του μεγάλου υψομέτρου της θέσης.
Και περνάμε σε κάποιες άλλες ανασκαφικές εργασίες που έγιναν το 2010 και 2011 στην περιοχή της τεχνητής λίμνης Πολυφύτου, όπου τα νερά συνεχίζουν να διαβρώνουν το χώρο, αποκαλύπτοντας γνωστά και άγνωστα κατάλοιπα οικισμών και νεκροταφείων.
Η ανασκαφή στη θέση Παλιοκαστανιά Σερβίων
Στην Παλιοκαστανιά Σερβίων, στον οικισμό της Πρώιμης Εποχής Σιδήρου (1100-700 π.Χ. περίπου), προχωρήσαμε στον καθαρισμό, σχεδίαση, αφαίρεση και μεταφορά στην Αρχαιολογική Συλλογή Κοζάνης 15 πιθαριών καθώς και στην ανασκαφή μιας μισοδιαλυμμένης ταφής, άγνωστης χρονολόγησης, για την οποία ειδοποιηθήκαμε από τον Θ. Παπαδημητρίου, κάτοικο της περιοχής.
Ο οικισμός εντοπίστηκε το 1985, με την εμφάνιση στη βορειοδυτική πλαγιά ενός υπερυψωμένου παραποτάμιου πλατώματος δύο πίθων της Πρώιμης Εποχής Σιδήρου. Βρίσκεται σε υψόμετρο 285μ., απείχε από τον Αλιάκμονα 700μ. περίπου και η έκτασή του δεν φαίνεται να ξεπερνούσε τα 5 στρέμματα.
Το 2000 η διάβρωση έφερε στο φως τρεις συστάδες όμοιων πίθων, μία θερμική κατασκευή και ένα νεκροταφείο των Βυζαντινών χρόνων.
Στη θέση επανήλθαμε το 2004, με χρηματοδότηση της Νομαρχίας Κοζάνης, για συστηματική ανασκαφική έρευνα. Ερευνήθηκαν δύο ομάδες πίθων, ένας λιθοσωρός, κάποιοι λάκκοι των ρωμαϊκών χρόνων, οι οποίοι συνδέονται με τον οικισμό της περιόδου που εντοπίστηκε σε όμορο πλάτωμα και μια θερμική πηλοκατασκευή της Τελικής Νεολιθικής (4500-3000π.Χ. περίπου), που ανήκει σε γειτονικό οικισμό.
Το 2010 πέντε ακόμα πίθοι ήρθαν να συμπληρώσουν την εικόνα του μεγαλύτερου ή ίσως του καλύτερα σωζόμενου, από τους τρεις εντοπισμένους αποθηκευτικούς χώρους, ο οποίος αποτελείται από 20 πίθους.
Όλοι οι πίθοι είναι τοποθετημένοι σε λάκκους μέσα στο φυσικό. Έχουν σχήμα ωοειδές, οξυπύθμενο και καστανοκόκκινη επιφάνεια. Σώζονται κυρίως από το ύψος της κοιλιάς και κάποιοι από τον ώμο και κάτω. Μαρτυρούνται τρία μεγέθη, με μέγιστο ύψος το 1,50μ. και διάμετρο 1μ. Κάποιοι φέρουν εγχάρακτη διακόσμηση πάνω στο χείλος ή στην κοιλιά. Από το χώρο περισυλλέχθηκαν πολλά λίθινα καπάκια πίθων. Δεν μπορέσαμε να διαπιστώσουμε το δάπεδο του χώρου στον οποίο ήταν τοποθετημένοι, ούτε τη θέση και τη μορφή των τοίχων του, εκτός από την ευθύγραμμη μορφή τους, όπως υποδηλώνει η θέση των πίθων.
Από τους τρεις λιθοσωρούς που παρατηρήθηκαν στο χώρο ερευνήθηκε ο νοτιότερος. Ανήκε σε λιθόκτιστο κτήριο της Πρώιμης Εποχής Σιδήρου, θεμελιωμένο πάνω στο φυσικό.
Έχει προσανατολισμό νοτιοδυτικά – βορειοανατολικά, με αψιδωτή τη νοτιοδυτική στενή πλευρά και είσοδο μάλλον στη βορειοανατολική. Το μέγιστο σωζόμενο μήκος του είναι 11,60 μ., ενώ το πλάτος του έφτανε τα 6,40 μ. Οι εξωτερικοί τοίχοι έχουν πάχος 60εκ. και είναι κατασκευασμένοι από μεγάλους λίθους. Το κτήριο διαιρούνταν σε δύο χώρους κατά μήκος, ενώ το σωζόμενο δάπεδο του αψιδωτού χώρου ήταν από πλάκες αλειμμένες με πηλό.
Η κεραμική του οικισμού περιλαμβάνει φιάλες με οριζόντιες λαβές, βαθειά ανοιχτά μπωλ, μεγάλα κλειστά αγγεία με οριζόντιες λαβές στην κοιλιά και κανθαρόσχημα αγγεία.
Το σύνολο των δεδομένων του οικισμού οδηγεί σε μια χρονολόγηση σε πρώιμη φάση της Πρώιμης Εποχής Σιδήρου, γύρω στο 1100 π.Χ.
Ο οικισμός είναι ο πρώτος που ανασκάφηκε στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας, όπου η περίοδος είναι γνωστή μόνο από νεκροταφεία. Επιπλέον, η γεωγραφική του θέση δίπλα σε ένα από τα σημαντικότερα ποτάμια περάσματα, σε μια περιοχή με διαχρονική κατοίκηση, η αυξημένη αποθηκευτική του δραστηριότητα και τα μεγάλα και σταθερά κτήρια, μαρτυρούν πως πρόκειται για έναν σημαντικό οικισμό, με κεντρικό χαρακτήρα στη ζωή των κατοίκων της περιοχής.
Η ανασκαφή στη θέση Παλιά Άσφαλτος Ροδίτη
Στην παραλίμνια περιοχή του Ροδίτη, μεταξύ πολλών άλλων διαλυμένων από τα νερά της λίμνης αρχαιοτήτων, κάποιες από τις οποίες έχουμε ανασκάψει, μας είναι γνωστό εδώ και χρόνια ένα νεκροταφείο των ρωμαϊκών χρόνων. Από το χώρο μας έχουν παραδοθεί κατά καιρούς από αρχαιόφιλους της περιοχής, όπως ο Ζ. Κουζιάκης και Α. Αθανασιάδης (στους συγκεκριμένους οφείλουμε την υπόδειξη πολλών αρχαιολογικών χώρων στην περιοχή Λευκάρων και στην παραλίμνια περιοχή, καθώς και την παράδοση μεγάλου αριθμού αντικειμένων), πήλινα αγγεία, κτερίσματα διαλυμένων τάφων. Εδώ ανασκάφηκαν τέσσερις λακκοειδείς τάφοι. Από αυτούς ένας μόνο εντοπίστηκε αδιατάρακτος. Ο νεκρός ήταν κτερισμένος με δύο αγγεία τοποθετημένα στα πόδια του.
Κοντά στο νεκροταφείο εντοπίζεται και μια ομάδα κτηρίων των ελληνιστικών χρόνων, τα οποία ελπίζουμε να ανασκάψουμε σύντομα, πριν την ολοκληρωτική διάλυσή τους.
Υποδείξεις χώρων, Αυτοψίες και Επιφανειακή έρευνα στην περιοχή της Λάβας και την ευρύτερη περιοχή Σερβίων
Τα σχετικά δεδομένα έχουν ιδιαίτερη σημασία καθώς διαμορφώνουν ή συμπληρώνουν τον τοπογραφικό και πολιτισμικό χάρτη της περιοχής.
Υποδείξεις χώρων
Κατά τη διάρκεια της ανασκαφής στη θέση Κασιάνη, μας υποδείχτηκαν δύο άγνωστοι μέχρι τώρα αρχαιολογικοί χώροι που εντοπίζονται κοντά στον οικισμό που σκάψαμε. Πρόκειται για έναν οικισμό της Εποχής του Χαλκού και των ιστορικών χρόνων (πιθανόν των Ελληνιστικών), στη θέση Τσαράπη Βρύση της Λάβας, τον οποίο μας υπέδειξε ο κ. Βαγγέλης Μακρυγιάννης και για έναν ακόμα της Ελληνιστικής Εποχής στη θέση Αη Λιάς, που μας υπέδειξε ο κ. Νίκος Γεωργανάκης. Θα ήθελα να τους ευχαριστήσω και τους δύο και να υπογραμμίσω τη σημασία των ενεργειών αυτών, καθώς υποδηλώνουν ευαισθητοποίηση των κατοίκων σε σχέση με την ιστορία και τον πολιτισμό του τόπου τους, στηρίζοντας ηθικά και ουσιαστικά το επίπονο έργο των αρχαιολόγων. Είναι γνωστή άλλωστε η μεγάλη προσφορά των αρχαιόφιλων στην καταγραφή και διάσωση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς, σε τοπικό και πανελλαδικό επίπεδο.
Εδώ οφείλουμε να αναφέρουμε και κάποιους άλλους αρχαιόφιλους της περιοχής, όπως οι Α. Βελισσάρης, Α. Διαμαντής και Χ. Τζιούτζιας, στους οποίους οφείλουμε την υπόδειξη δύο οικισμών προϊστορικών και ιστορικών χρόνων στην περιοχή Κρανιδίων, ο Ν. Ζουλιάμης, ο οποίος μας υπέδειξε ένα νεκροταφείο της Εποχής του Σιδήρου εντός του αγροτεμαχίου του, ο Π. Σαβιλλωτίδης που υπέδειξε έναν οικισμό ελληνιστικών χρόνων κοντά στο φαράγγι Σερβίων και ο Κ. Κυριακόπουλος που υπέδειξε νεκροταφείο των ελληνιστικών χρόνων κοντά στην Α. Βαρβάρα Σερβίων, από όπου περισυνέλεξε και μας παρέδωσε μεγάλο αριθμό πήλινων αγγείων, κτερίσματα διαλυμένων τάφων. Ο κατάλογος δεν τελειώνει εδώ, καθώς πολλές άλλες θέσεις στην ευρύτερη περιοχή τις γνωρίζουμε χάρη στην ευαισθησία των κατοίκων.
Για τους παραπάνω λόγους, σημαντική ήταν και η υπόδειξη που μας έγινε το 2009 από την πρόεδρο του Μορφωτικού Συλλόγου Σερβίων, την κ. Χρ. Καραγιαννίδου, στο λόφο της Αγίας Άννας, καθώς προσέθεσε μία ακόμη προϊστορική θέση στην περιοχή Σερβίων και μάλιστα μη παραποτάμια, χώρος που δεν έχει ερευνηθεί ακόμα συστηματικά. Από εδώ περισυλλέξαμε κεραμική που χρονολογεί την κατοίκηση στη θέση στην Τελική Νεολιθική περίοδο (5η-4η π.Χ. χιλιετία) και την Ύστερη Εποχή Χαλκού (β΄μισό 2ης π.Χ. χιλιετίας). Ο οικισμός, ωστόσο, έχει υποστεί σοβαρή καταστροφή όχι μόνο από την ίδρυση της βυζαντινής εκκλησίας, η οποία υπάρχει στην κορυφή του λοφίσκου, αλλά και από τις ισοπεδώσεις, κατασκευές και δενδροφυτεύσεις των γύρω αγροτεμαχίων.
Αυτοψίες
Κατά τη διάρκεια αυτοψιών στην περιοχή Σερβίων εντοπίστηκε μια σειρά αρχαίων οικισμών των προϊστορικών ή/και των ιστορικών χρόνων. Βρίσκονται στην αγροτική περιοχή των Γουλών, των Κρανιδίων, του Πλατανορέμματος και σε δύο περιοχές των Σερβίων, στα Σφαγεία και στην εκκλησία της Παναγίας.
Επιφανειακή έρευνα
Πολλά νέα στοιχεία στη μελέτη της περιοχής των Σερβίων προσέθεσε και η επιφανειακή έρευνα που πραγματοποιήσαμε γύρω από τον οικισμό της Λάβας και στο πέρασμα προς τη Θεσσαλία. Στην περιοχή αυτή εντοπίσαμε δύο περιοχές ανθρώπινης δραστηριότητας, οι οποίες συμπίπτουν με τη σύγχρονη δραστηριότητα στο χώρο και εντοπίζονται στις περιοχές συγκέντρωσης των σημερινών κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων. Τα μέχρι τώρα ευρήματα ανάγουν χρονολογικά τη χρήση του χώρου στην πρώιμη Εποχή του Χαλκού, κάπου δηλαδή μέσα στην 3η π.Χ. χιλιετία. Πληροφορίες για τα τοπωνύμια και διάφορα άλλα ιστορικά στοιχεία για την περιοχή μας έδωσαν κτηνοτρόφοι της περιοχής, τους οποίους και ευχαριστούμε.
Νέα στοιχεία προσέθεσε τέλος και η προσπάθεια επανεντοπισμού των αρχαιολογικών χώρων στην παραλίμνια περιοχή του δήμου Σερβίων. Εκτός από την πλήρη διάλυση πολλών γνωστών αρχαιολογικών χώρων που διαπιστώσαμε, εντοπίσαμε και κάποιες νέες θέσεις, όπως έναν οικισμό της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού κοντά στο Αντλιοστάσιο, ο οποίος άρχισε να διαβρώνεται πρόσφατα.
Σύνθεση των τοπογραφικών δεδομένων της ευρύτερης περιοχής Σερβίων
Από μια πρώτη σύνθεση του συνόλου των τοπογραφικών δεδομένων της περιοχής γύρω από την πόλη των Σερβίων, προκύπτουν καταρχάς κάποιες περιοχές εντατικής και διαχρονικής δραστηριότητας, οι οποίες ως εκ τούτου πρέπει να χαρακτηριστούν σημαντικές. Η πρώτη είναι η περιοχή της Λάβας, με κατοίκηση από την Αρχαιότερη Νεολιθική, 6500 π.Χ. μέχρι σήμερα, η δεύτερη, που συνδέεται ίσως με τη Λάβα, η περιοχή των κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων, με κατοίκηση σύμφωνα με τα μέχρι τώρα δεδομένα από την Εποχή Χαλκού, από το 3000 π.Χ. περίπου μέχρι σήμερα, και η τρίτη, η περιοχή της Γέφυρας Σερβίων, με διαχρονική κατοίκηση επίσης από την Αρχαιότερη Νεολιθική. Πολλοί άλλοι μικρότεροι ή πιο μεμονωμένοι οικισμοί εντοπίζονται διάσπαρτοι στο τοπίο, μαρτυρώντας πυκνή και διαχρονική κατοίκηση όλης της περιοχής.
Μια δεύτερη παρατήρηση που μπορεί να γίνει, είναι ότι οι ελληνιστικοί οικισμοί της Κασιάνης, του Αη Λια, πιθανόν της Τσαράπη Βρύσης, των κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων και κάποιων άλλων πολύ μικρότερων θέσεων, οι οποίες σύμφωνα με τα στοιχεία μας αναπτύχθηκαν στην ευρύτερη περιοχή της Λάβας, φαίνεται να αποτελούν μια ενιαία οικιστική ενότητα. Προστίθεται έτσι μία ακόμη ελληνιστική «πόλη» στην περιοχή των Σερβίων, αποτελούμενη από έναν ίσως κεντρικό οικισμό και κάποιες άλλες μικρότερες περιφερειακές οικιστικές μονάδες, η οποία λόγω της γεωγραφικής της θέσης είναι πιθανό να διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη φύλαξη των δύο φυσικών διόδων που εντοπίζονται στην περιοχή, της διόδου του Κάστρου και αυτής του Στενού «Πόρτες». Η «πόλη» αυτή θα μπορούσε ίσως, με την απόκτηση των απαιτούμενων ανασκαφικών και επιγραφικών μαρτυριών, να διεκδικήσει ένα από τα ονόματα των αρχαίων πόλεων που αναφέρονται στην περιοχή από τους αρχαίους και μεταγενέστερους συγγραφείς, και τις οποίες εναγώνια αλλά χωρίς αποτέλεσμα μέχρι τώρα, αναζήτησαν οι παλιότεροι και νεότεροι ερευνητές, στην ευρύτερη περιοχή Σερβίων – Βελβεντού. Πρόκειται για τις πόλεις «Φυλακαί» και Βάλλα, από τις οποίες η πρώτη συνδέεται συχνά με τον από παλιά γνωστό οικισμό που αναπτύχθηκε στον οχυρό και τειχισμένο λόφο Παλαιόκαστρο Βελβεντού.
Στην παραπάνω διεκδίκηση θα μπορούσαν να εμπλακούν δύο ακόμα σημαντικοί, λόγω γεωγραφικής θέσης και διαχρονικής κατοίκησης, ελληνιστικοί οικισμοί, που εντόπισε η νεότερη έρευνα στην παραλίμνια και άλλοτε παραποτάμια περιοχή του Αλιάκμονα. Πρόκειται για τις θέσεις Κάτω Μπράβας Βελβεντού και Γέφυρα Σερβίων (περιλαμβάνει τις θέσεις Σκαμνιές, Κολιτσάκι, Αντλιοστάσιο). Επιπλέον, συμπληρωματικά για την αρχαία τοπογραφία του παραποτάμιου χώρου στα δεξιά του ρου του Αλιάκμονα, αναφέρουμε τρεις ακόμα μεγάλους οικισμούς της περιόδου, στις θέσεις Κρυόβρυση Κρανιδίων, Πλατάνια και Κεραμοποιείο Γουλών, καθώς και έναν μικρότερο κοντά στην έξοδο του Φαραγγιού. Οι δύο πρώτες κατοικήθηκαν από τη Νεολιθική Εποχή.
Ο προσδιορισμός του χαρακτήρα των μέχρι τώρα εντοπισμένων οικισμών κάθε περιόδου καθώς και της κοινωνικής, οικονομικής και διοικητικής σχέσης μεταξύ τους, αλλά και η καταγραφή του συνόλου των οικισμών που αναπτύχθηκαν διαχρονικά στην περιοχή Σερβίων, απαιτεί συνέχιση της αρχαιολογικής έρευνας, η οποία διεξάγεται με πενιχρά οικονομικά μέσα, με τη συγκινητική όμως στήριξη φορέων και κόσμου. __
Από τα «ΣΕΡΒΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ», εφημερίδα του Μορφωτικού Ομίλου Σερβίων «ΤΑ ΚΑΣΤΡΑ»
Την Τετάρτη, 6 Μαρτίου 2019 ο Μ.Ο.Σερβίων πραγματοποίησε εκδήλωση μνήμης για το Ολοκαύτωμα των Σερβίων και τιμής για τους αγώνες των Συμμάχων εναντίον των εισβολέων κατά τον Απρίλιο του 1941. Καλεσμένοι στην εκδήλωση ο Επιτετραμμένος της Πρεσβείας της Αυστραλίας, κ. Andrea Biggi, και ο Επίτιμος Γενικός Πρόξενος της Ν. Ζηλανδίας κ. Κων/νος Κοτσιλίνης, οι οποίοι και μας τίμησαν με την παρουσία και το λόγο τους. Την εκδήλωση τίμησαν οι Ιερείς μας, ο Βουλευτής Ν.Κοζάνης κ. Γιώργος Κασαπίδης, ο Δήμαρχός μας, εκπρόσωποι Στρατιωτικών Αρχών, της Αστυνομίας και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και πολλοί πολίτες, ένα λεωφορείο Σερβιωτών της Θεσσαλονίκης, από Κοζάνη και από τη γύρω περιοχή.
Χαιρετισμό απηύθυναν η πρ. Υπουργός, κ. Άννα Διαμαντοπούλου και ο βουλευτής Κοζάνης ο κ. Γιάννης Θεοφύλακτος.
Αρχικά παρουσιάστηκε το ιστορικό του Ολοκαυτώματος της 6ης Μαρτίου 1943 και οι μάχες των Συμμάχων, κυρίως Αυστραλών και Νεοζηλανδών με τους Γερμανούς, σύμφωνα με μαρτυρίες στρατιωτικών, από το υπό έκδοση βιβλίο του Θανάση Τσαρμανίδη. Το αποτέλεσμα αυτών των μαχών καταγράφεται στα δύο παρακάτω συμπεράσματα:
«…Η μάχη των Σερβίων στη συνέχεια αποδείχθηκε ότι ήταν ένα σημείο καμπής αυτής της εκστρατείας, διότι οι Ούννοι μην μπορώντας να περάσουν από εδώ διέλυσαν την πολιορκία τους κάνοντας υπερκέραση από το φαράγγι των Τεμπών…
«Όποιο και αν είναι μελλοντικά το αποτέλεσμα, τα Σέρβια θα έχουν μια σημαίνουσα θέση στην ιστορία αυτής της εκστρατείας, γιατί σε όλες τις έως τώρα επιχειρήσεις του ο Αδόλφος Χίτλερ δεν συνάντησε ποτέ τέτοια αντίσταση εναντίον των στρατευμάτων του όσο σε αυτό το ορεινό πεδίο μάχης.
Τονίστηκε επίσης η ολοσχερής καταστροφή της πόλης των Σερβίων κατά το ολοκαύτωμα, οπότε ισοπεδώθηκε με την αποτέφρωση 1100 κατοικιών, με πάνω από πενήντα νεκρούς κατά τις ημέρες του ολοκαυτώματος και ανυπολόγιστο αριθμό κατά την διετία που είχε κηρυχθεί νεκρά ζώνη και οι άνθρωποι ζούσαν σε τρώγλες και σπήλαια, ανοίγοντας λάκκους με τα χέρια τους για να θάβουν τα παιδιά τους. Επί πλέον χάθηκε ένας ολόκληρος πολιτισμός, χάθηκε πολύτιμο ανθρώπινο οικοσύστημα που χρειάστηκε ίσως αιώνες για να διαμορφωθεί, σχέσεις και δραστηριότητες πολύμορφες που αναπτύχθηκαν στα πλαίσια της πόλης, της γειτονιάς, της οικογένειας …Τα Σέρβια φημίζονταν για την αρχοντιά τους, την αρχοντιά των νοικοκυριών και την αρχοντιά των ανθρώπων. Αυτά χάθηκαν μέσα στις φλόγες. Κάηκαν όλα τα αρχεία της πόλης, τα οικογενειακά κειμήλια. Οι κατακτητές δε σεβάστηκαν ούτε τις εκκλησίες ούτε τα βυζαντινά μνημεία.
Τα Σέρβια είναι από τις πλέον μαρτυρικές πόλεις της Ελλάδος, έτσι που και μετά δέκα χρόνια το 1953 ο τότε Υπουργός Ανδρέας Ν. Στράτος που τα επισκέφθηκε να πει. «Ομολογώ ότι ουδέποτε ανέμενον εγκατάλειψιν τοιαύτης εκτάσεως»
Φυσικά θυμόμαστε αυτά τα γεγονότα όχι με διάθεση ρεβανσισμού, ούτε καν έχθρας προς τους υπεύθυνους, αλλά με διάθεση αυτοκριτικής και προβληματισμού για το μέλλον. Η γνώση της ιστορίας και μάλιστα της τοπικής ιστορίας οδηγεί ασφαλέστερα στην αυτογνωσία.
«Ειδικότερα σήμερα, τονίστηκε, από όλα αυτά τα δεινά που αναφέραμε θα κρατήσουμε τη δυνατή συμμαχία και φιλία που δημιουργήθηκε με τις δύο χώρες, την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία, απόδειξη της οποίας είναι και η σημερινή παρουσία των δύο επισήμων καλεσμένων μας. Είναι άκρως συγκινητικό που ο Επιτετραμμένος της Αυστραλιανής Πρεσβείας είναι ιταλικής καταγωγής και είναι απόψε μαζί μας, θέλοντας μάλιστα να μάθει καλύτερα τα γεγονότα, αποδεικνύοντας έτσι ότι η φιλία των λαών στηρίζεται στην αλήθεια και στη σωστή γνώση της ιστορίας.
Χαιρετισμός του Επιτετραμμένου της Αυστραλιανής Πρεσβείας
Κατόπιν κλήθηκε στο βήμα ο κ. Andrea Biggi ο οποίος και είπε τα εξής αφού ευχαρίστησε για την πρόσκληση:
«…Είναι τιμή μου να βρίσκομαι εδώ. Είναι τιμή, επειδή είναι μια ευκαιρία να προβληματιστούμε για τα τρομερά γεγονότα που έλαβαν χώρα στην πόλη σας στις 6 Μαρτίου 1943 και να αποτίσουμε φόρο τιμής στα θύματα. Ως Αυστραλός ιταλικής καταγωγής, η μνήμη για την καταστροφή των Σερβίων έχει – φυσικά – πρόσθετο νόημα.. . Εκδηλώσεις μνήμης όπως αυτή που γίνεται απόψε συμβάλλουν στο να διατηρήσουν ζωντανή τη μνήμη αυτών των γεγονότων και να τη μεταδώσουν στις νέες γενιές. Επαινώ τις προσπάθειές σας. Και ανυπομονώ να ακούσω από εσάς τις ιστορίες προσωπικών δεινών που ακολούθησαν αυτά τα γεγονότα.
Σε μια εποχή που τα σκοτεινά σύννεφα του απολυταρχισμού συγκεντρώνονται στον ορίζοντα και τα νεοναζιστικά κινήματα φαίνεται να επανέρχονται από το χρονοντούλαπο της ιστορίας, δεν είναι μόνο έγκαιρο, αλλά και ηθικό καθήκον για όλους εμάς, να θυμόμαστε τις φρικαλεότητες που μπορούν να διαπραχθούν όταν χάνουμε τον σεβασμό των δημοκρατικών αρχών, της ανθρωπιάς και της συμπόνιας.
Εδώ ο κ. Biggiαναφέρθηκε στα ιστορικά γεγονότα τονίζοντας ότι «οι Αυστραλοί στρατιώτες πολέμησαν γενναία για την υπεράσπιση της δημοκρατίας και υπέρ της Ελλάδας κατά τον Β ‘Παγκόσμιο Πόλεμο.Μερικοί από αυτούς το έκαναν ακριβώς εδώ στα βουνά γύρω από τα Σέρβια.»
« Ακολούθησαν πράξεις εξαιρετικού ηρωισμού, καθώς οι Αυστραλοί στρατιώτες προσπάθησαν να επιβραδύνουν τη γερμανική προέλαση μέχρι την Καλαμάτα. Καθώς μνημονεύουμε τα δεινά του παρελθόντος, πρέπει να συλλογιστούμε τους δεσμούς που δημιουργήθηκαν, ίσως όχι προσχεδιασμένα, αλλά από την κοινή προσπάθεια και τον αγώνα. Και πρέπει να κοιτάξουμε το μέλλον ελπίζοντας ότι μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε με την υποστήριξη των φίλων που κάναμε στο παρελθόν.
Η κληρονομιά των Αυστραλών στρατιωτών που ήρθαν στην Ελλάδα κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είναι η βάση της φιλίας που συνδέει την Αυστραλία και την Ελλάδα σήμερα. Οπουδήποτε πηγαίνω στην Ελλάδα, με εντυπωσιάζει το μέγεθος της αγάπης για την Αυστραλία. Κανείς δεν έχει ξεχάσει εκείνους τους νέους που ήρθαν από την άλλη πλευρά του πλανήτη να υπερασπιστούν την Ελλάδα – να αντιμετωπίσουν «μεγάλους κινδύνους για καλό σκοπό».
Αξίζει να ειπωθεί ότι πολλοί από εκείνους τους νεαρούς Αυστραλούς που έφθασαν στην Ελλάδα το 1941 είχαν ελάχιστες γνώσεις σχετικά με τη χώρα και τους ανθρώπους που ήρθαν να υπερασπιστούν.Βρίσκονταν σε ευάλωτη θέση, αλλά μπορούσαν να βασιστούν στους πολλούς Έλληνες που διακινδύνευσαν τη ζωή τους για να τους βοηθήσουν.Ο αλτρουισμός και η υποστήριξη των Ελλήνων ήταν μία από τις πιο εντυπωσιακές πτυχές των εκστρατειών της Ελλάδας και της Κρήτης.Στην Ελλάδα, οι Αυστραλοί μαγεύτηκαν από έναν πολιτισμό με αρχαίες καταβολές.
….Οι Αυστραλοί δε μιλούσαν την ίδια γλώσσα ούτε μοιράζονταν την ίδια κουλτούρα με τους Έλληνες, αλλά εντυπωσιάστηκαν από το έντονο αίσθημα αφοσίωσης που επέδειξαν οι Έλληνες. Οι Αυστραλοί σεβάστηκαν τις αξίες και τα έθιμα του ελληνικού λαού. Μέσα από τις αλληλεπιδράσεις τους, οι Αυστραλοί και οι Έλληνες θεωρήθηκαν μεταξύ τους, όχι μόνο σύμμαχοι αλλά αδέρφια. Σφυρηλάτησαν μια πολύ στενή σχέση φιλίας που ενσωματώθηκε στην κοινωνική συνείδηση των εθνών τους. Είμαστε όλοι κερδισμένοι από αυτό.»
Χαιρετισμός του Επιτίμου Προξένου της Ν. Ζηλανδίας
Στη συνέχεια κλήθηκε για ένα χαιρετισμό ο Επίτιμος Γενικός Πρόξενος της Νέας Ζηλανδίας ο κ. Κωνσταντίνος Κοτσελίνης, ο οποίος, αφού ευχαρίστησε για την πρόσκληση, είπε::
«… Στον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο η συμμετοχή των στρατευμάτων της Νέας Ζηλανδίας στην Ελλάδα ήταν πολύπλευρη. Από τη μία, συμμετείχαν στην αποχώρηση των συμμαχικών δυνάμεων που ξεκίνησε στη Βόρεια Ελλάδα, και που τελείωσε με τη Μάχη της Κρήτης και την εκκένωση από το Νησί, λαμβάνοντας μέρος σε πολλές μάχες κατά την διαδρομή αυτή.
…Πολλοί, πού δεν κατάφεραν να φύγουν με τα πλοία της εκκένωσης, και δεν πιάστηκαν αιχμάλωτοι, πήραν τα βουνά και βοήθησαν τους αντάρτες να συνεχίσουν τον πόλεμο ενάντια στον εχθρό. Στην Κρήτη ακόμα μιλούν για τα κατορθώματα του Dudley Perkins ή Κάπταν Βασίλη, όπως τον ονόμασαν.
Στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, στην Ελλάδα σκοτώθηκαν περίπου 970 στρατιώτες της Νέας Ζηλανδίας ενώ άλλοι, περίπου 5.000 τραυματίστηκαν η αιχμαλωτίστηκαν..
…Για τις μάχες πού έλαβαν μέρος στην περιοχή των Σερβίων, συμμετείχαν, από πλευράς Νέας Ζηλανδίας, αρχικά η 4η Ταξιαρχία η οποία μετά υποστηρίχτηκε από το 26ο Τάγμα. Οι μάχες στην περιοχή κράτησαν 3-4 μέρες αλλά η έλλειψη εφοδίων και μεταφορικών μέσων και οι κακές συνθήκες των επικοινωνιών μεταξύ των διαφόρων στρατευμάτων τελικά ανάγκασαν την αποχώρηση των στρατευμάτων της Νέας Ζηλανδίας και της Αυστραλίας προς το Δομοκό.
Η επίσημη ιστορία της Νέας Ζηλανδίας αναφέρει, με λεπτομέρεια, σε 4 σελίδες, τις κινήσεις των στρατευμάτων της Νέας Ζηλανδίας στην περιοχή κατά τις μέρες αυτές.
Οι απώλειες της Νέας Ζηλανδίας στην Ελλάδα θα ήταν πολύ περισσότερες εάν τα στρατεύματά τους δεν είχαν την αμέριστη βοήθεια του λαού της Ελλάδας. Αυτό αναγνωρίστηκε από τον Πρωθυπουργό της Νέας Ζηλανδίας, Peter Fraser, και τον Αρχηγό των Ενόπλων Δυνάμεων, Στρατηγό Freyberg, …»
Και ο κ. Πρόξενος συνέχισε ότι η πρώτη επαφή που είχε με το θέμα ήταν πριν από 65 χρόνια περίπου όταν ο πατέρας του μετανάστης στη Ν.Ζηλανδία δεν έχανε ευκαιρία να ασχοληθεί με θέματα που είχαν σχέση με την Ελλάδα και είχε αρκετές συναντήσεις με βετεράνους που πολέμησαν στην Ελλάδα. Και συνέχισε
«…ένα από τα πράγματα που κάνουν εντύπωση, είναι το γεγονός ότι, αφού γύρισαν στη Νέα Ζηλανδία, ελάχιστοι θέλησαν να μιλήσουν δημοσίως για αυτά που έκαναν και αυτά που έζησαν. Δεν θεώρησαν ότι έκαναν τίποτα παραπάνω από το καθήκον τους και δεν ήθελαν να ξαναθυμηθούν τις μέρες αυτές. … Πριν φύγουν αισθάνθηκαν την ανάγκη να καταγράψουν τις εμπειρίες τους.
Κάθε χρόνο, βετεράνοι του πολέμου στην Ελλάδα, ερχόντουσαν από την Νέα Ζηλανδία να τιμήσουν τους νεκρούς συναδέλφους, να ξαναδούν τα μέρη που πολέμησαν και να ξανασμίξουν με παλιούς Έλληνες φίλους.
Πέρυσι, ένας φίλος μου βετεράνος, στα 97 του χρόνια, ο οποίος είχε έρθει και άλλες φορές στην Ελλάδα, έκανε το τελευταίο του ταξίδι. Δυστυχώς, λίγους μήνες μετά, αφού γύρισε στη Νέα Ζηλανδία, απεβίωσε. … Η αγάπη των βετεράνων για την Ελλάδα δεν περιγράφεται. Ορισμένοι ακόμα έχουν ζητήσει, μετά το θάνατό τους, να σκορπισθεί η τέφρα τους στην Ελληνική γη και θάλασσα.
Κλείνοντας, θα ήθελα να τονίσω τη μεγάλη εκτίμηση που τρέφουν γενικά οι Νεοζηλανδοί για τους Έλληνες και θεωρώ ότι αυτή η εκτίμηση είναι αμοιβαία. Μία εκτίμηση που έχει τις βάσεις της στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και που κρατά ακόμα. Κάθε χρόνο δεκάδες Νεοζηλανδοί, συγγενείς και φίλοι των στρατιωτών που πολέμησαν εδώ, επισκέπτονται την Ελλάδα για να δουν τους τάφους των δικών τους στα Νεκροταφεία της Κοινοπολιτείας, ή να επισκεφτούν τα μέρη που πολέμησαν. Το θεωρούν καθήκον τους να μην ξεχάσουν.»
Σημαντικό Κειμήλιο
Κατόπιν κλήθηκε ο Πρόεδρος της Κοβενταρείου Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης, ο κ. Παναγιώτης Δημόπουλος, ο οποίος είχε ένα σημαντικό κειμήλιο από κείνη την εποχή. Μία ελληνική σημαία που την είχε πάρει ένας αυστραλός στρατιώτης από το Βαλταδώρειο της Κοζάνης, όπου είχαν διανυχτερεύσει το βράδυ πριν εισβάλουν οι Γερμανοί, για να μη την πάρουν οι εισβολείς και τη στείλουν λάφυρο στην πατρίδα τους. «Αυτή η σημαία φαινόταν τόσο υπερήφανη και προκλητική και αλύγιστη εις την σκόνην και ακαταστασίαν του πολέμου.» «Αυτή η σημαία συνεχίζει, ήτο το έμβλημα της καλής τύχης μου και έφερον αυτήν εις τον ατομικόν μου σάκκον καθ’ όλην την διάρκειαν του αγώνος εν τω Ειρηνικώ Ωκεανώ….και εγώ ως Αυστραλός στρατιώτης με πίστιν εις την Ελλάδα, ως σταθεράν σύμμαχον των Δυτικών Δημοκρατιών … επιθυμώ να επιστρέψω αυτήν την υπερήφανον σημαίαν στο παλαιόν της σχολείον…» «Ρίχνοντας ματιές στο παρελθόν, όταν εταξίδευα στους δρόμους της Ελλάδος, φέρνω εις την μνήμην μου τον ευγενή και αβρόφρονα λαόν της, που μοίραζε το ψωμί του και την στέγη του μαζί μας, πάντοτε ριψοκινδυνεύοντας την ζωήν του προς όφελός μας και διά να φύγωμεν σώοι….» Ο κ. Δημόπουλος αναφέρθηκε και στη βοήθεια που προσέφερε ο λαός της Κοζάνης στους Σερβιώτες πρόσφυγες όταν άστεγοι και κατατρεγμένοι κατέφυγαν στην πόλη τους.
Στη συνέχεια προβλήθηκε φωτογραφικό υλικό από το αρχείο της αυστραλιανής πρεσβείας, που αναφέρεται γενικά στον ελλαδικό χώρο, ειδικότερα στην Αθήνα και από το αρχείο του αειμνήστου Θανάση Τσαρμανίδη, που αναφέρεται στις μάχες στην περιοχή μας.
Η όλη εκδήλωση έκλεισε με τη χορωδία του Ομίλου μας, που παρουσίασε το τραγούδι των Σερβίων και άλλα τέσσερα. Στο πιάνο συνόδευε ο Βαγγέλης Μαραμής
Ακολούθησε μικρή δεξίωση στο φουαγιέ του Πολιτιστικού.
Tην Τετάρτη, 6 Μαρτίου 2019 και ώρα 6.30 μ.μ. στην αίθουσα εκδηλώσεων του Πολιτιστικού Κέντρου Σερβίων, O M.Ο.Σ διοργανώνει εκδήλωση μνήμης του Ολοκαυτώματος των Σερβίων της 6ης Μαρτίου 1943, και τιμής των αγώνων των Συμμαχικών Δυνάμεων (Αυστραλιανών-Νεοζηλανδών) εναντίον των εισβολέων, που έγιναν στην περιοχή μας και ήσαν οι σημαντικότερες μάχες πριν τη μάχη της Κρήτης. Εκλήθησαν και ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση και συνεπώς θα τιμήσουν την εκδήλωση ο Επιτετραμμένος της Πρεσβείας της Αυστραλίας, κ. Andrea Biggi, και ο Επίτιμος Γενικός Πρόξενος της Ν. Ζηλανδίας κ. Κων/νος Κοτσιλίνης
Στην εκδήλωση θα παρουσιαστούν συνοπτικά τα γεγονότα του Ολοκαυτώματος και κυρίως οι συνέπειες αυτού για τους κατοίκους και γενικά τη ζωή της πόλης, η οποία είχε παντελώς εξαφανιστεί, όχι μόνο ως προς τα κτίρια αλλά είχε απολέσει κάθε στοιχείο ζωής και ιστορίας. Θα παρουσιαστούν κείμενα (από το υπό έκδοση βιβλίο του Θανάση Τσαρμανίδη) Αυστραλών και Νεοζηλανδών αλλά και Γερμανών που αναφέρονται στις μάχες του 1941 αλλά και στον καταστρεπτικό βομβαρδισμό που υπέστησαν και τότε τα Σέρβια. Τα κείμενα θα παρουσιάσουν η κ.Ερασμία Παπαμάρκου και η κ. Γεωργία Γκόγκου.
Την εκδήλωση θα χαιρετίσουν ο Επιτετραμμένος της Πρεσβείας της Αυστραλίας κ. Andrea Biggi, και ο Επίτιμος Γενικός Πρόξενος της Ν. Ζηλανδίας κ. Κωνσταντίνος Κοτσιλίνης.
Ο Πρόεδρος της Κοβενταρείου Βιβλιοθήκης, κ Παναγιώτης Δημόπουλος θα παρουσιάσει μία ελληνική Σημαία, την οποία πήρε ένας αυστραλός στρατιώτης από το Βαλταδώρειο Γυμνάσιο το 1941 με την εισβολή των Γερμανών, για να μη την πάρουν οι εισβολείς και τη στείλουν λάφυρο στη Γερμανία. Τη σημαία αυτή επέστρεψε στην Κοζάνη μετά από 18 χρόνια και βρίσκεται στη Δημοτική Βιβλιοθήκη.
Θα παρουσιαστεί φωτογραφικό υλικό από την περίοδο του 1941, από την περιοχή μας (αρχείο Θανάση Τσαρμανίδη) και από την Αθήνα (αρχείο αυστραλιανής Πρεσβείας). Την παρουσίαση θα επιμεληθεί ο κ. Γιώργος Λεπίδας και ο κ. Ραφαήλ Παπαδημητρίου
Η εκδήλωση θα κλείσει με τη Χορωδία του Μορφωτικού Ομίλου Σερβίων.
Η Πρόεδρος του “Μ.Ο. Σερβίων Τα Κάστρα” Χρυσάνθη Καραγιαννίδου μιλάει για την εκδήλωση στο Πολιτιστικό Κέντρο Σερβίων
Ο Μορφωτικός Όμιλος Σερβίων «Τα Κάστρα» σας προσκαλεί την Τετάρτη, 6 Μαρτίου 2019 και ώρα 6.30 μ.μ. στην αίθουσα εκδηλώσεων του Πολιτιστικού Κέντρου Σερβίων, στην εκδήλωση μνήμης του Ολοκαυτώματος των Σερβίων της 6ης Μαρτίου 1943, και τιμής των αγώνων των Συμμαχικών Δυνάμεων (Αυστραλιανών-Νεοζηλανδών) εναντίον των εισβολέων.
Την εκδήλωση θα τιμήσουν:
Ο Επιτετραμμένος της Πρεσβείας της Αυστραλίας, κ. Andrea Biggi,
Και ο Επίτιμος Γενικός Πρόξενος της Ν. Ζηλανδίας κ. Κων/νος Κοτσιλίνης
Πρόγραμμα
Εισήγηση: Σύντομη αναφορά στο Ολοκαύτωμα των Σερβίων.
Παρουσίαση κειμένων (από το υπό έκδοση βιβλίο του Θανάση Τσαρμανίδη) Αυστραλιανών και Νεοζηλανδών, αναφορικά με τις Μάχες του Απριλίου του 1941 στην περιοχή Σερβίων. (από Μέλη του Μ.Ο.Σερβίων).
Εισήγηση του Επιτετραμμένου της Πρεσβείας της Αυστραλίας
κ. Andrea Biggi, Οι Αυστραλοί στην Ελλάδα κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο – Η σφυρηλάτηση μιας φιλίας
Χαιρετισμός του Επίτιμου Γενικού Προξένου της Ν. Ζηλανδίας, κ. Κωνσταντίνου Κοτσιλίνη
Παρουσίαση φωτογραφιών από τις μάχες του 1941
Κλείσιμο εκδήλωσης με τη Χορωδία του Μ.Ο.Σ.
Ο Δήμος Σερβίων – Βελβεντού, η Δημοτική Κοινότητα Σερβίων και οι Αντιστασιακές Οργανώσεις περιοχής Σερβίων σας προσκαλούν να τιμήσετε με την παρουσία σας
την Κυριακή 3 Μαρτίου 2019 (Κεντρική Πλατεία Σερβίων) τις εκδηλώσεις μνήμης για την 76η επέτειο του Ολοκαυτώματος της πόλης των Σερβίων (6-3-1943) από τα φασιστικά στρατεύματα κατοχής.
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
ΚΥΡΙΑΚΗ 3 ΜΑΡΤΙΟΥ 2019
1μ.μ. Επιμνημόσυνη δέηση στην Κεντρική Πλατεία Σερβίων
- Ομιλία από τον κ. Αναστάσιο Λαζαρίδη, Αντιπρόεδρο του Μ.Ο. Σερβίων «Τα Κάστρα»
- Κατάθεση στεφάνων
- Ενός λεπτού σιγή
- Εθνικός Ύμνος
ΤΕΤΑΡΤΗ 6 ΜΑΡΤΙΟΥ 2019
6:30μ.μ. – Εκδήλωση Μ.Ο. Σερβίων «Τα Κάστρα» στο Πολιτιστικό Κέντρο Σερβίων
Εκδήλωση μνήμης του Ολοκαυτώματος των Σερβίων της 6ης Μαρτίου 1943, και τιμής των αγώνων των Συμμαχικών Δυνάμεων (Αυστραλιανών-Νεοζηλανδών) εναντίον των εισβολέων.
Την εκδήλωση θα τιμήσουν:
Ο Επιτετραμμένος της Πρεσβείας της Αυστραλίας,
κ. Andrea Biggi,
και ο Επίτιμος Γενικός Πρόξενος της Ν. Ζηλανδίας
κ. Κων/νος Κοτσιλίνης
12
